Bọ xít vải, nhãn (Tessaratoma papillosa) có tên tiếng anh là litchi stink bug. Đây là loài côn trùng gây hại chủ yếu cho cây vải, nhãn. Chúng phân bố chủ yếu ở vùng phía Nam Trung Quốc, cùng 1 số nước Đông Nam Á và Nam Á như Thái Lan, Cam-pu-chia, Malaysia, Ấn Độ, Pakistan…Ở Việt Nam, loài này xuất hiện cả miền Bắc và miền Nam. Ở miền Bắc có mùa đông lạnh, chúng qua đông trên các loại cây vải, nhãn hay các bụi cây khác xung quanh vườn. Khi mùa xuân ấm áp, nhãn, vải nở hoa, thì bọ xít chuyển qua tấn công lên cây vải, nhãn, chích hút nhựa ở các bộ phận đọt lá non, hoa, cuống hoa, quả... làm cho các bộ phận này bị khô và chết. Ngược lại ở miền Nam nhiệt độ ấm áp quanh năm, sâu phân bố rải rác ra các tháng trong năm.
Trứng bọ xít có dạng hình tròn, màu xanh nhạt, sau chuyển sang màu hồng tối, đến khi sắp nở sẽ có màu đen. Trứng bọ xít thường bám rất chặt vào quần áo, lá cây. Khi chưa nở trứng bọ xít không gây nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe. Tuy nhiên, sau khoảng vài ngày bọ xít con nở ra nếu vô tình chạm vào chất dịch màu vàng do loại bọ này tiết ra sẽ khiến da bị phồng rộp, tổn thương.
Các giai đoạn phát triển bọ xít vải, nhãn (nguồn: Du Jin, Khám phá)
Chất dịch màu vàng do bọ xít tiết ra có chứa loại axit rất mạnh (chủ yếu là trans-2-decenal và trans-2-octenal, n-tridecane… các chất này là các aldehyd, khi thoát ra ngoài không khí do quá trình oxi hóa khử mà sinh ra ion H+, vì thế nếu tiếp xúc với chất tiết này sẽ gây nên tổn thương bỏng hóa học tương tự như bỏng acid), khi tiếp xúc với da ngay lập tức sẽ khiến da bị tổn thương, phồng rộp, đau rát thậm chí là lở loét. Trong trường hợp nguy hiểm, nếu bị dính nước dịch này vào mắt có thể gây mù lòa.
1. Triệu chứng
Viêm da tiếp xúc kích ứng (Irritant contact dermatitis)
- Tương tự như bỏng acid: Đau rát, nóng khi bị tiếp xúc chất dịch. Trạng thái đau xuất hiện muộn.
- Nhẹ: Vùng tổn thương có màu vàng, sau chuyển qua màu nâu sẫm có thể để lại vết thâm khó mất
- Nặng: Tổn thương có hình giọt nước chảy hoặc đám mực rơi thành một đám hoại tử khô. Vết bỏng lúc đầu không có viền viêm đỏ nhưng sau đó sẽ xuất hiện viêm xung huyết phù nề bao quanh.
Nếu dịch bọ xít dính vào mắt có thể gây viêm giác mạc làm giảm thị lực tạm thời.
Hình ảnh sang thương của bệnh nhân bị dính dịch tiết của bọ xít (nguồn: Du Jin, Khám phá)
2. Điều trị viêm da tiếp xúc do bọ xít
Trường hợp dịch bọ xít dính vào người, tuyệt đối không được dùng tay lau, xoa sẽ khiến chất dịch nhanh chóng lan sang các vị trí khác và nặng hơn. Cần dùng nước sạch, xối mạnh vào vùng da tiếp xúc với bọ xít và dùng xà phòng diệt khuẩn để rửa. Nếu da xuất hiện tình trạng phỏng rộp nặng cần đến ngay cơ sở y tế để được khám, điều trị sớm.
Trường hợp chẳng may bị dịch bọ xít bắn vào mắt, tuyệt đối không được dùng tay dụi sẽ có thể làm niêm mạc bị tổn thương và viêm nhiễm nặng hơn. Nên dùng nước muối sinh lý nhỏ nhiều lần và dùng khăn sạch để thấm hết dịch hoặc chớp mắt liên tục 15-20 phút trong bát nước sạch. Nếu mắt có hiện tượng mờ đi, sưng đỏ, xung huyết cần đến ngay cơ sở y tế để điều trị ngăn ngừa bến chứng ảnh hưởng đến thị giác.
3. Phòng chống
Mùa hè, khi phơi quần áo nên tránh các vị trí phơi gần cây cối có bọ xít sinh sống. Khi mặc quần áo cần kiểm tra thật kỹ cả 2 mặt của quần áo, khăn tắm,… để phát hiện trứng bọ xít và loại bỏ kịp thời.
Khi thấy bọ xít không nên dùng tay đập mà nên dùng một dụng cụ bắt sau đó giết bỏ, phần dịch bọ xít tiết ra nên lau sạch.
BS. Nguyễn Thảo Phương; TS. Đoàn Bình Minh
