Thế năng đàn hồi là gì?
Định nghĩa thế năng đàn hồi
- Thế năng đàn hồi là dạng năng lượng của một vật chịu tác dụng của lực đàn hồi. Lực đàn hồi là lực xuất hiện khi một vật bị biến dạng, lực này có xu hướng làm cho vật trở về trạng thái ban đầu. Hay nói cách khác, cơ năng của vật phụ thuộc vào độ biến dạng của vật gọi là thế năng đàn hồi.
- Thế năng đàn hồi phụ thuộc vào độ biến dạng của vật. Vật bị biến dạng càng nhiều thì thế năng càng lớn.
Ví dụ: Khi bạn kéo một lò xo, lò xo sẽ bị biến dạng. Lực đàn hồi của lò xo sẽ tác dụng ngược chiều với lực kéo của bạn, làm cho lò xo trở về trạng thái ban đầu. Khi lò xo trở về trạng thái ban đầu, nó sẽ có một lượng năng lượng tiềm tàng, đó chính là thế năng đàn hồi.
- Thế năng đàn hồi có thể được chuyển hóa thành các dạng năng lượng khác, chẳng hạn như động năng, nhiệt năng,... Ví dụ: Khi bạn ném một quả bóng, quả bóng sẽ bị biến dạng khi va chạm với mặt đất. Lực đàn hồi của quả bóng sẽ tác dụng ngược chiều với lực tác dụng của mặt đất, làm cho quả bóng bật lên. Năng lượng thế năng đàn hồi của quả bóng đã được chuyển hóa thành động năng của quả bóng.
- Ý nghĩa của thế năng đàn hồi: đặc trưng cho khả năng sinh công khi vật bị biến dạng.
Thế năng đàn hồi xuất hiện khi nào?
- Thế năng đàn hồi xuất hiện khi có lực tác dụng vào vật, khiến cho vật biến dạng.
Ví dụ về thế năng đàn hồi
- Lò xo: Khi bạn kéo một lò xo, lò xo sẽ bị biến dạng. Lực đàn hồi của lò xo sẽ tác dụng ngược chiều với lực kéo của bạn, làm cho lò xo trở về trạng thái ban đầu. Khi lò xo trở về trạng thái ban đầu, nó sẽ có một lượng năng lượng tiềm tàng, đó chính là thế năng đàn hồi.
- Quả bóng: Khi bạn ném một quả bóng, quả bóng sẽ bị biến dạng khi va chạm với mặt đất. Lực đàn hồi của quả bóng sẽ tác dụng ngược chiều với lực tác dụng của mặt đất, làm cho quả bóng bật lên. Năng lượng thế năng đàn hồi của quả bóng đã được chuyển hóa thành động năng của quả bóng.
- Bàn đạp xe: Khi bạn đạp xe, bàn đạp sẽ bị biến dạng khi bạn đạp. Lực đàn hồi của bàn đạp sẽ tác dụng ngược chiều với lực tác dụng của bạn, giúp bạn di chuyển xe. Năng lượng thế năng đàn hồi của bàn đạp đã được chuyển hóa thành động năng của xe.
- Dây cung: Khi bạn kéo căng một dây cung, dây cung sẽ bị biến dạng. Lực đàn hồi của dây cung sẽ tác dụng ngược chiều với lực kéo của bạn, làm cho dây cung trở về trạng thái ban đầu. Khi dây cung trở về trạng thái ban đầu, nó sẽ có một lượng năng lượng tiềm tàng, đó chính là thế năng đàn hồi.
- Cầu lò xo: Cầu lò xo là một loại cầu sử dụng lò xo để giảm xóc. Lực đàn hồi của lò xo sẽ tác dụng ngược chiều với lực tác dụng của xe, giúp giảm chấn động khi xe đi qua cầu.
- Súng cao su: Súng cao su sử dụng thế năng đàn hồi của lò xo để phóng đạn. Khi bạn kéo cò súng, lò xo sẽ bị kéo dãn. Khi bạn buông cò súng, lò xo sẽ bật ra, làm cho đạn phóng ra.
Công thức tính thế năng đàn hồi
- Thế năng đàn hồi của lò xo là năng lượng tiềm năng của lực đàn hồi sinh ra từ lò xo, nó có khả năng sinh ra hoặc không sinh ra, biểu thức tính thế năng đàn hồi của lò xo chỉ có ý nghĩa khi ta chọn hệ qui chiếu để tính thế năng.
- Công thức tính thế năng đàn hồi của một lò xo lý tưởng ở trạng thái biến dạng Δl là:
$W_{đh} = frac{1}{2}.k.(Delta l)^{2}$
Trong đó:
$W_{đh}$ là thế năng đàn hồi (J)k là độ cứng của lò xo (N/m)Δl là độ biến dạng của lò xo (m)
- Thế năng đàn hồi là một đại lượng vô hướng, dương.
Thế năng đàn hồi phụ thuộc vào những yếu tố nào?
Thế năng đàn hồi phụ thuộc vào hai yếu tố chính là:
- Độ cứng của lò xo: Độ cứng của lò xo được ký hiệu là k, là đại lượng đặc trưng cho lực đàn hồi của lò xo. Độ cứng của lò xo càng lớn thì lực đàn hồi càng lớn, do đó thế năng đàn hồi càng lớn.
- Độ biến dạng của lò xo: Độ biến dạng của lò xo được ký hiệu là x, là khoảng cách mà lò xo bị biến dạng so với trạng thái ban đầu. Độ biến dạng của lò xo càng lớn thì thế năng đàn hồi càng lớn.
Ứng dụng của thế năng đàn hồi
Thế năng đàn hồi là một dạng năng lượng quan trọng, được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống:
- Trong sản xuất lò xo, ô tô, máy bay,... : Thế năng đàn hồi của lò xo giúp cho các bộ phận máy móc hoạt động trơn tru và giảm thiểu hư hỏng.- Trong sản xuất súng, đạn,... : Thế năng đàn hồi của lò xo được sử dụng để tạo ra lực đẩy cho đạn, giúp đạn bay ra khỏi nòng súng.- Trong sản xuất các thiết bị lưu trữ năng lượng : Thế năng đàn hồi của lò xo được sử dụng để lưu trữ năng lượng, chẳng hạn như trong lò xo điện, ắc quy. - Trong thể thao: Thế năng đàn hồi của cơ bắp được sử dụng để tạo ra lực, giúp con người thực hiện các hoạt động thể thao. - Trong thiết kế xây dựng: Thế năng đàn hồi của vật liệu được sử dụng để tăng độ cứng và khả năng chịu lực của các công trình xây dựng.
Thế năng đàn hồi được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống
Một số dạng bài tập về thế năng đàn hồi
Tính thế năng đàn hồi
Dạng bài tập này yêu cầu các em tính thế năng đàn hồi của một vật chịu tác dụng của lực đàn hồi.
Để giải dạng bài tập này, các em cần áp dụng công thức tính thế năng đàn hồi của lò xo như sau:
$W_{đh} = frac{1}{2}.k.(Delta l)^{2}$
Tính độ biến dạng của lò xo
Dạng bài tập này yêu cầu các em tính độ biến dạng của lò xo khi vật chịu tác dụng của lực đàn hồi.
Để giải dạng bài tập này, các em cần áp dụng công thức:
$Delta l = sqrt{frac{2W_{t}}{k}}$
Tính độ cứng của lò xo
Dạng bài tập này yêu cầu các em tính độ cứng của lò xo khi vật chịu tác dụng của lực đàn hồi.
Để giải dạng bài tập này, các em cần áp dụng công thức tính độ cứng như sau:
$k = frac{2W_{t}}{Delta l^{2}}$
Tính động năng của vật
Dạng bài tập này yêu cầu các em tính động năng của vật khi vật được thả ra sau khi bị kéo dãn lò xo.
Để giải dạng bài tập này, các em cần lưu ý rằng thế năng đàn hồi của vật sẽ được chuyển hóa thành động năng của vật. Do đó, các em có thể áp dụng công thức chuyển động cơ học để tính động năng của vật:
K = 1/2.mv2
Trong đó:
K là động năng của vậtm là khối lượng của vậtv là vận tốc của vật.
Tính độ cao của vật
Dạng bài tập này yêu cầu các em tính độ cao của vật khi vật được thả ra sau khi bị kéo dãn lò xo.
Để giải dạng bài tập này, các em cần lưu ý rằng thế năng đàn hồi của vật sẽ được chuyển hóa thành thế năng hấp dẫn của vật. Do đó, có thể áp dụng công thức chuyển động rơi tự do để tính độ cao của vật:
h = v0t + 1/2.g.t2
Trong đó:
h là độ cao của vậtv0 là vận tốc ban đầu của vậtg là gia tốc trọng trườngt là thời gian rơi của vật.
Ngoài ra, còn có một số dạng bài tập khác về thế năng đàn hồi như: tính thế năng đàn hồi của nhiều vật cùng chịu tác dụng của lực đàn hồi hay tính thế năng đàn hồi của vật khi vật chịu tác dụng của nhiều lực, trong đó có lực đàn hồi.
